powrót  

Gliwice, 2007-08-10

Uwagi o planowanych trasach rowerowych w woj. śląskim

Ogólna sytuacja szlaków turystycznych w Polsce

Do niedawna szlakami turystycznymi w Polsce zajmowało się wyłącznie PTTK, kontynuując w tym zakresie stuletnie tradycje swoich poprzedników, a w szczególności Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego. PTTK jako jedyne w Polsce skupia tzw. znakarzy, czyli osoby przeszkolone w zakresie problematyki szlaków turystycznych, w tym również masowo powstających w ostatnich latach szlaków i tras rowerowych.

PTTK jako jedyne w Polsce opracowało i wcieliło w życie system oznakowania szlaków i tras rowerowych, którego podstawowe znaki zostały zaaprobowane przez Ministra Transportu i wprowadzone w życie pismem okólnym, a następnie zamieszczone w Rozporządzeniach Ministra Infrastruktury dotyczących stosowanych w Polsce znaków drogowych. Podstawowe zasady stosowania tych znaków zostały ujęte w „Instrukcji znakowania szlaków PTTK” a szczegółowe zasady omawiane są na szkoleniach wewnątrz organizacyjnych. Z Instrukcją znakowania szlaków PTTK można zapoznać się na stronie http://pttk.pl/aktywna/znaki.php. Na podstawie doświadczeń przy projektowaniu ponad 2000 km tras rowerowych na terenie kilkudziesięciu gmin Klub Znakarzy Tras Turystycznych PTTK w Pyskowicach opracował „Praktyczną instrukcję znakowania szlaków rowerowych”.

Poprzez ponad sto lat PTT i PTTK wypracowało standardy oznakowania, które są dobrze odbierane przez użytkowników tych szlaków. Wzory znaków szlaków i tras rowerowych nawiązują do wzorów znaków szlaków pieszych i narciarskich, które są dobrze odbierane przez użytkowników i z powodzeniem adaptowane w wielu innych krajach. Stosowane są szlaki w pięciu kolorach: czerwonym, niebieskim, zielonym, żółtym i czarnym; przy czym w przypadku szlaków rowerowych za kolor szlaku uważa się kolor paska lub strzałki na znaku. Stosowanie innych kolorów nie jest zalecane, ponieważ w złych warunkach atmosferycznych i w nocy łatwo je pomylić ze sobą. Z tej samej przyczyny szlaki jednego koloru nie mogą krzyżować się ze sobą, ani rozwidlać, ani tworzyć pętelek.

W wielu krajach stosowane są równolegle dwa systemy oznakowania, odrębne dla tras dalekobieżnych i komunikacyjnych oraz odrębne dla tras krajoznawczych i rekreacyjnych. Pierwszy z systemów to zazwyczaj rower i numer trasy umieszczony na tabliczce. Drugi, to taki sam wzór znaku, lecz z innym tłem na tabliczce albo figura geometryczna na białym tle lub kolorowym.

W Polsce brak jest państwowego systemu oznakowania dalekobieżnych i komunikacyjnych tras rowerowych co powoduje, że z konieczności stosowany jest system opracowany przez PTTK. Skutkuje to m.in. brakiem jednolitego systemu numeracji tras rowerowych, jak w innych państwach europejskich.

Podobnie wyglądają sprawy organizacyjne. Wiele krajów dopracowało się spójnych systemów organizacyjnych, obejmujących zarówno urzędy różnych szczebli, jak i firmy oraz organizacje pozarządowe. Cały wysiłek skierowany jest na wykonywanie wszystkich prac związanych ze szlakami przez fachowców i wspomagających ich wolontariuszy. W Polsce istniejący system, nakazujący zrzeszanie się w PTTK został zniszczony, a w jego miejsce nie powstał żaden inny. Skutkiem tego większość prac wykonują przypadkowe osoby, nie posiadające żadnego przeszkolenia i żadnych doświadczeń w tym zakresie.

Stan prawny szlaków turystycznych w Polsce

Obecnie w Polsce jest następujący stan prawny dotyczący szlaków i tras rowerowych:

  • Brak jest jakiejkolwiek ustawy o szlakach (czy też rozporządzenia), podającej zasady planowania ich przebiegów, systemu oznakowania, administrowania i finansowania, z wyjątkiem rozporządzenia o bezpieczeństwie w górach podającego przykładowe wzory znaków szlaków pieszych,

  • Prawo o Ruchu Drogowym podaje jedynie podstawowe wzory znaków drogowych dla szlaków rowerowych, nie podając żadnych innych szczegółów,

  • PTTK jako jedyne w Polsce opracowało Instrukcję znakowania szlaków z rozdziałem dotyczącym szlaków rowerowych, jednakże z różnych przyczyn instrukcja ta jest bardzo pobieżna i umożliwia dość dowolną interpretację wielu punktów dla osób nie posiadających przeszkolenia i praktyki w tym zakresie,

  • Różne inne przepisy pozostawiają sprawy turystyki i rekreacji w gestii gmin, co oznacza, że w praktyce każda gmina może prowadzić własną politykę w zakresie planowania przebiegu szlaków, administrowania nimi i finansowania, a także stosowania własnych, oderwanych od ogólnopolskich standardów wzorów znaków, zazwyczaj przekłada się to na wykonywanie wyłącznie drugo- i trzeciorzędnych tras rowerowych, często w zupełnym oderwaniu od sąsiadów i głównych ciągów komunikacyjnych.

Stan tras rowerowych w woj. śląskim

Trasy rowerowe przygotowywane są głównie przez gminy. Zazwyczaj brak jest stałej współpracy między nimi w tym zakresie. Współpraca ogranicza się do doraźnych działań lub w ogóle jej brak i przedstawiciele organizacji społecznych, które chcą doprowadzić do powstania tras rowerowych muszą na ten temat rozmawiać oddzielnie z każdą gminą. Skutkiem tego wiele szlaków urywa się na granicach gmin, które są bardziej zainteresowane rozwojem tras rowerowych od swoich sąsiadów. Zdarzają się trasy oznakowywane przez PTTK, o standardzie przypominającym malowane szlaki piesze.

W latach 1999-2003 Śląski Związek Gmin i Powiatów próbował wypromować projekt „Rowerem po Śląsku” obejmujący m.in. Śląską Sieć Tras Rowerowych, jednakże działania Biura Związku nie spotkały się z poważniejszym zainteresowaniem gmin członkowskich i projekt pozostał w formie luźnej ogólnej koncepcji na stronie http://old.silesia.org.pl/rowery/. Związek próbował zrealizować kilka tras z tego projektu, ale bezskutecznie. Projekt ten jest kontynuowany przez Klubu Znakarzy Tras Turystycznych PTTK w Pyskowicach w zakresie realizacji Śląskiej Sieci Tras Rowerowych, proponującej połączenie siecią głównych tras miast powiatowych i siedzib gmin oraz zagęszczenie sieci tras połączeniami lokalnymi.

Zwarte sieci tras rowerowych udało się oznakować tylko w rejonie Cieszyna (około 400 km tras) i na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej w rejonie Częstochowy. Zwarta sieć tras rowerowych licząca około 150 km znajduje się w rejonie Rybnika. Spośród dużych miast długie odcinki tras rowerowych znajdują się w Gliwicach, Katowicach i Tychach, ale większość z nich jest zaniedbana i w obecnym stanie nie nadaje się do użytku.

Na koniec 2006 r. w woj. śląskim znajdowało się około 2500 km tras rowerowych różnie oznakowanych i prowadzących drogami o bardzo zróżnicowanych parametrach technicznych, omówionych kolejno poniżej.

Rodzaje oznakowania tras rowerowych w woj. śląskim

  1. Spora część tras oznakowana jest zgodnie ze standardami promowanymi przez PTTK. Trasy takie znajdują się w okolicach Myszkowa, WPKiW, Katowic, Mysłowic, Gliwic, Rybnika, Raciborza, Wodzisławia Śląskiego, Tychów, Bierunia, Pszczyny, Czechowic-Dziedzic, Milówki i Cieszyna. Trasy te stanowią około połowy wszystkich istniejących tras, chociaż niektóre z nich na skutek braku uzupełnień oznakowania trudno uznać za nadal istniejące. Zgodnie ze standardami PTTK zostały też zaprojektowane trasy w okolicach Lublińca (ponad 200 km) i Bytomia. Trasy rowerowe zgodne ze standardami PTTK znajdują się w woj. opolskim, graniczącym z woj. śląskim, m.in. w powiatach strzeleckim i oleskim (około 300 km). W ramach tych standardów został oznakowany śląski odcinek międzynarodowej trasy R-4, nawiązującej do koncepcji sieci tras EuroVelo Europejskiej Federacji Cyklistów, jednakże nie posiadający auditu tej organizacji.
    Ważniejsze znaki stosowane przez PTTK (wymiary 200 x 200 mm)





    Kolejno znaki tras krajowych: podstawowy (za skrzyżowaniami),
    początku (i końca) trasy, zmiany kierunku (przed zakrętami)


  2. Wiele szlaków oznakowanych jest z częściowym wykorzystaniem systemu PTTK, ponieważ wszystkie szlaki zostały oznakowane w kolorze czarnym, co znacznie utrudnia orientację na skrzyżowaniach tych szlaków. Szlaki takie, wymagające modyfikacji oznakowania znajdują się m.in. w okolicach Częstochowy, Myszkowa, Tarnowskich Gór, Pyskowic, Zabrza, Katowic, Mikołowa i Żywca, przy czym trasy w rejonie Żywca prowadzą w wielu przypadkach po stromych górskich drogach, zupełnie nieprzygotowanych do poruszania się jakimkolwiek rowerem. Organizacją proponujące gminom to nieprawidłowe oznakowanie jest trudne do zlokalizowania Śląskie Towarzystwo Cyklistów, które zupełnie nie dba o wykonane szlaki i ich nie promuje.

  3. Na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej rozpowszechniony jest archaiczny sposób oznakowania, wprowadzony niegdyś przez PTTK na wzór oznakowania szlaków pieszych i wycofany kilka lat temu po porozumieniu z Ministerstwem Transportu. Szlaki tego typu zostały też ostatnio oznakowane w rejonie Lublińca i Kłobucka, bez obowiązujących uzgodnień, prawdopodobnie przez osoby przeszkolone przez PTTK.

     

    Oznakowanie tras lokalnych na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej
    (wymiary 120 x 120 mm)


  4. Przez woj. śląskie przebiegają też trasy rowerowe Greenways łączące Kraków z Wiedniem, powstałe pod egidą polskiej centrali Fundacji Partnerstwo dla Środowiska, oznakowane niestandardowo znakami z logo przedstawiającym symbolicznie trzy drzewa, chociaż program tej fundacji zaleca stosowanie miejscowych standardów oznakowania. Trasy Greenways pokrywają się w znacznej części ze śląskim odcinkiem międzynarodowej trasy R-4.

  5. W 2006 r. powstała w woj. śląskim odrębna sieć tras rowerowych zwana niezbyt ściśle Wiślaną Trasą Rowerową, przy której oznakowaniu logo trasy zastąpiło na znakach rower. Trasy tej sieci na wielu odcinkach pokrywają się z prawidłowo oznakowanymi innymi trasami i trasami Greenways. Autorami tego wyraźnego przerostu formy nad treścią są działacze Beskidzkiego Towarzystwa Cyklistów, które nigdy przedtem nie wykonywało tras rowerowych i odmówiło współpracy z PTTK.


    Symbol trasy Greenways Kraków – Wiedeń umieszczany zamiast
    litery R i numeru

    Znak podstawowy Wiślanej Trasy Rowerowej
    (i jej odgałęzień)


  6. Na uwagę zasługuje system oznakowania zastosowany w Szczyrku, gdzie zastosowano kolorowe kropki na białym tle, nawiązujące do oznakowań stosowanych w niektórych landach w Niemczech.

Warto zwrócić uwagę, że są województwa, w których udało się wprowadzić jednolite oznakowanie tras rowerowych, np. woj. zachodniopomorskie, co ułatwia korzystanie z tych tras i w efekcie przyciąga rowerzystów. Jednolity system tras rowerowych istnieje m.in. w woj. wielkopolskim, co ułatwia ich promowanie i poszerzanie oferty turystycznej przez samorządy znajdujące się przy tych trasach.

Według posiadanego rozeznania tylko niektóre z gmin posiadają koncepcje przebiegu tras rowerowych, natomiast praktycznie żadna z gmin obecnego Porozumienia nie posiada koncepcji ich oznakowania.

Wnioski

Wszystkie planowane trasy rowerowe powinny być oznakowane zgodnie ze standardami zaproponowanymi przez PTTK ujętymi w opracowanej przez Klub Znakarzy Tras Turystycznych PTTK „Praktycznej instrukcji znakowania szlaków rowerowych”, a także zgodnie z opracowanym w przeszłości schematem głównych tras Śląskiej Sieci Tras Rowerowych. Należy wziąć pod uwagę, że standardy znakowania tras rowerowych PTTK są najbardziej rozpowszechnionymi standardami w Polsce i w woj. śląskim. Wykonane dotychczas fragmenty Śląskiej Sieci Tras Rowerowych są jedynymi zapewniającymi prawidłowy kierunek rozwoju tego typu tras w woj. śląskim.

Dla zapewnienia jednolitego poziomu oznakowania powinna być zapewniona odpowiednia koordynacja polegająca na opracowaniu docelowej sieci tras rowerowych i dokonaniu wyboru tras przeznaczonych obecnie do realizacji. Koordynacja powinna dotyczyć również relacji z gminami spoza Porozumienia.

Niezależnie od tego wskazane jest zapewnienie przeprowadzania auditów zgodności wykonywanych prac przy trasach rowerowych pod kątem ich zgodności z przyjętymi standardami i tzw. dobrą praktyką inżynierską na etapach planowania (koncepcji), projektowania technicznego i wykonawstwa. W każdym zespole audytorów powinna znajdować się doświadczona osoba, znająca zarówno problematykę znakowania, jak i budowy dróg rowerowych.

Piotr Rościszewski